
De bodem van een groot deel van Nederland, waaronder de Randstad, bestaat voornamelijk uit slappe klei- en veenlagen. Die bodem daalt voortdurend, op sommige plaatsen zelfs sneller dan de zeespiegel stijgt. Bewoners en ondernemers hebben daardoor te maken met het verzakken van woningen, bedrijfspanden, wegen, rioleringen en groenvoorzieningen.
De continue bodemdaling leidt tot onder meer waterproblemen en hogere lasten. De impact voor bewoners en ondernemers is groot. De schade aan funderingen, inclusief infrastructuur, is hoog en kan oplopen tot ca. 22 miljard euro tot 2050. Ook zet bodemdaling ambities, bestaande én toekomstige beleidsplannen onder druk.

Over Platform Slappe Bodem
Platform Slappe Bodem is een samenwerking voor en door lokale en regionale overheden. Gevoed door bestuurlijke en ambtelijke ervaring uit de praktijk en de expertise van kennisinstituten werkt het Platform Slappe Bodem aan bewustwording en agendering van bodemdaling binnen diverse nationale, lokale en regionale beleidsvelden en agenda’s. Doelstelling van het Platform Slappe Bodem is om bodemdaling in Nederland beheersbaar te krijgen door bewuste keuzes voor de (middel)lange termijn te maken.

Jaarverslag 2022 en activiteitenplan 2023 uitgebracht
Datum:vrijdag 24 februari 2023
"Er is in 2022 weer flink gebouwd aan een stevige basis", aldus voorzitter Michel Klijmij-van der Laan in het voorwoord van het jaarverslag 2022. Met dit jaarverslag en het activiteitenplan voor het komende jaar, presenteert het Platform Slappe Bodem een zeer actief netwerk dat al flink op dreef is met een grondige en praktijkgerichte aanpak van bodemdaling.

Bodemdaling in verkiezings- en coalitieprogramma’s
Datum:woensdag 22 februari 2023
De Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen van 15 maart 2023 en de vorming van nieuwe coalities vormen een uitgelezen kans om bodemdaling steviger aan te pakken in uitvoering en beleid. Met een speciale verkiezingspagina biedt het Platform Slappe Bodem hier handvatten voor.
Provincies en waterschappen ondervinden zelf de financiële en maatschappelijke gevolgen van bodemdaling, maar hebben ook een deel van de oplossing in huis. Met het oog op de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen van 15 maart 2023 reikt het Platform Slappe Bodem daarom graag enkele suggesties aan om bodemdaling in de verkiezings- en coalitieprogramma’s van provincies en waterschappen op te nemen.
Op de verkiezingspagina is onder meer te lezen hoe bodemdaling direct samenhangt met het nieuwe rijksprincipe 'Bodem en water sturend' waar provincies en waterschappen mee te maken krijgen. Voor nieuwbouw hebben deze overheden een rol in het aanwijzen van de plekken waar het water- en bodemsysteem geschikt zijn voor bebouwing. In bestaand bebouwd gebied speelt bodemdaling een andere rol dan bij nieuwbouw en moet de koppeling gezocht worden met de energietransitie en klimaatadaptatie, waarbij provincies en waterschappen met gemeenten optrekken. Speciale aandacht is nodig voor verdroging (grondwater) en de gevolgen voor funderingen van oudere gebouwen, ook in de bebouwingslinten in het landelijk gebied.

Welkom gemeente De Ronde Venen!
Datum:woensdag 1 februari 2023
Het Platform Slappe Bodem is weer een deelnemer rijker. In januari 2023 heeft de gemeente De Ronde Venen zich aangesloten. Met Mijdrecht als hoofdplaats ligt de gemeente te midden van rivieren; het gebied is ontstaan door turfwinning en inpoldering. Bodemdaling is dan ook een belangrijk thema in De Ronde Venen.
Wethouder Anja Vijselaar (financiën, economie en mobiliteit): “Als gemeente met een slappe bodem horen we in dit netwerk thuis. We willen graag samenwerken op dit thema en van elkaar leren. We verwachten veel inspiratie op te doen, kennis te delen met andere deelnemers en vraagstukken in te brengen die we met elkaar kunnen oplossen.”
“Bij ons ambtelijk apparaat zit bovendien veel kennis over bodemdaling die we willen inbrengen”, vervolgt Vijselaar. “Bijvoorbeeld over de manier waarop je bepaalde problematieken kunt oplossen. Die kennis willen we graag delen met de andere deelnemers.”
Op de vraag over haar persoonlijke ervaring met bodemdaling noemt Vijselaar onder meer haar studie civiele techniek: “Ik heb daar ervaring en kennis over en met bodemgesteldheid opgedaan, en vind het een fascinerend onderdeel van onze omgeving en ons land.” Daarnaast heeft ze als inwoner van het gebied dagelijks te maken met ‘bodemdalingperikelen’.
Het PSB is blij De Ronde Venen aan boord te hebben en kijkt uit naar een vruchtbare samenwerking!

Staatssecretaris IenW maakt toepassing schuimglas mogelijk
Datum:vrijdag 20 januari 2023
In de Verzamelbrief bodem en ondergrond die op 19 januari 2023 naar de Tweede Kamer is verstuurd, maakt de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat bekend dat de Regeling bodemkwaliteit (Rbk) zal worden aangepast om de toepassing van schuimglas in Nederland mogelijk te maken. Daarmee geeft zij gehoor aan een oproep die het Platform Slappe Bodem in 2020 heeft gedaan. Gemeenten, waterschappen en provincies krijgen hiermee beschikking over een materiaal dat helpt in de strijd tegen bodemdaling en zettingen van infrastructuur.
Schuimglas is een zeer licht, innovatief en circulair ophoogmateriaal. Het wordt gemaakt uit ingezameld glas. Tot nu toe is slechts één type schuimglas gecertificeerd en dus toegestaan in Nederland: alleen wanneer transparant glas wordt gebruikt bij de productie, mag het product worden toegepast. Wanneer ook gekleurd glas wordt gebruikt, zou er volgens de huidige wetgeving te veel kans zijn op uitspoeling van zware metalen. Uit pilots (proefopstellingen in de praktijk, zoals in Hazerswoude-Dorp, gemeente Alphen aan den Rijn) blijkt echter dat van uitspoeling nauwelijks sprake is. Het Platform Slappe Bodem heeft er daarom voor gepleit om de wetgeving op een logische en verantwoorde manier aan te passen, zodat het product breder kan worden toegepast en meer producenten en leveranciers op de markt het product kunnen aanbieden. Het RIVM heeft nu ook geconstateerd dat dit verantwoord kan.
Voor het ophogen van infrastructuur worden nu vaak zogenaamde BIM’s gebruikt, lavagesteente dat wordt aangevoerd uit Griekenland, of EPS, een aardolieproduct. Ingezameld glas is dichter bij huis ruim voor handen en is daarom ook vanuit oogpunt van duurzaamheid interessant.
Het Platform is blij met de stap van de staatssecretaris en werkt samen met het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen graag mee aan de wijziging van de Rbk en de implementatie.
(Beeld: reportage Studio Alphen over de proef in Hazerswoude-Dorp)

In memoriam Sjaak Langeslag
Datum:maandag 5 december 2022
Vorige week ontvingen wij het verdrietige bericht dat Sjaak Langeslag, hoogheemraad van het Hoogheemraadschap van Rijnland, is overleden.
Sjaak was sinds 2015 betrokken bij de bestuurlijke kerngroep van het Platform Slappe Bodem. Hij heeft veel betekend voor het Platform en hij heeft een grote bijdrage gehad in de samenwerking tussen waterschappen, gemeenten en provincies. Het thema bodemdaling is mede dankzij de inzet van Sjaak op de politieke agenda gekomen. Met zijn energie en inzet was hij ook een van de drijvende krachten achter de totstandkoming van het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen. Van maart tot oktober van 2022 was Sjaak de interimvoorzitter van het Platform.
We herinneren ons Sjaak als een kundige bestuurder die zijn nek durfde uit te steken. Meer dan dat zullen we Sjaak enorm missen om zijn vriendelijke persoonlijkheid, gedrevenheid en kennis. Sjaak was een hele prettige en altijd opgewekte samenwerkingspartner. Het Platform Slappe Bodem wenst de familie Langeslag veel sterkte toe met het verwerken van dit grote verlies

'Water en bodem sturend' stevige stap voor aanpak bodemdaling
Datum:woensdag 30 november 2022
Met de Kamerbrief Water en bodem sturend die op 25 november 2022 is verschenen, heeft het kabinet nadere invulling gegeven aan het regeerakkoord en de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). ‘Water en bodem sturend’ (WBS) wordt een belangrijk uitgangspunt in de ruimtelijke ordening van Nederland. Het Platform Slappe Bodem vindt dat met de brief een goede stap wordt gezet om bodemdaling hoger op de agenda te zetten en er concrete nationale doelen aan te verbinden. Die stap is van cruciaal belang: voor de woningbouwplannen die vooral in de laag gelegen delen van Nederland moeten worden gerealiseerd, het behoud van de bestaande woonomgeving en het realiseren van de kwaliteits- en klimaatdoelen.
Niet afwentelen
Het Platform juicht toe dat de bepleite levenscycluskostenbenadering als instrument ingezet wordt om duurzame keuzes te maken in bebouwde gebieden en om kosten (o.a. voor bodemdaling) niet af te wentelen op de toekomst. Verbetering en het meer dwingend maken van de watertoets kan leiden tot duurzamere keuzes. Dit moet in nauwe samenwerking met en tussen gemeenten en waterschappen worden vormgegeven. Met het Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie hebben gemeenten, waterschappen en provincies al afgesproken ernaar te streven om in 2050 klimaatadaptief te zijn. Bodemdaling maakt onderdeel uit van deze afspraak. Met de Kamerbrief wordt dit nog eens aangescherpt.
Uitvoerbaarheid
Het Platform kan zich erin vinden dat er op slappe bodems onder voorwaarden gebouwd kan worden. Er zijn voorbeelden waar dit principe al is toegepast, zoals in de Zuidplaspolder bij Gouda (Westergouwe). Het is cruciaal dat de verschillende overheden hierin samenwerken. In de komende jaren zullen er nog veel huizen bijgebouwd moeten worden, waarbij de inrichting van deze nieuwe woonwijken bodemdalingsbestendig moet zijn. Daarvoor is kennis nodig, evenals regels en geld. De uitvoerbaarheid is dan ook een zorgpunt voor het Platform: bodemdalingsbestendige, klimaatadaptieve maatregelen leveren op termijn minder schade op, maar kosten nu geld en vragen expertise en omgevingsinformatie. Die factoren zijn niet overal aanwezig. Het gemeentefonds zou bijvoorbeeld beter moeten aansluiten op dit gat.
Bestaande woningvoorraad
Er zal ook een flinke inspanning geleverd moeten worden om de bestaande woonomgeving en openbare ruimte klimaatadaptief en bodemdalingsbestendig te maken. Dit is van groot belang om de huidige woningvoorraad kwantitatief en kwalitatief op peil te houden. In bebouwde gebieden is deze aanpak nog complexer dan bij nieuwbouw. Het verhogen van het grondwaterpeil alleen is in bebouwde gebieden niet voldoende, er moet innovatief en lichtgewicht worden opgehoogd en gereconstrueerd. Een bodemdalingsbestendige openbare ruimte is bovendien een voor iedereen toegankelijke openbare ruimte.
Gebiedsprocessen
De landelijke gebieden hebben met het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) en het sturend maken van water en bodem flinke opgaven te verwerken. De samenhang van opgaven biedt kansen voor een geharmoniseerde aanpak, maar de complexiteit brengt ook het risico met zich mee dat gebiedsprocessen vertragen. Om de verschillende doelen te dienen en processen niet te vertragen, is het nodig om de onderlinge afhankelijkheden tussen de veenoxidatie, stikstof en waterkwaliteit goed in beeld te brengen. Daarbij is het van belang de gebiedskenmerken – water, bodem en landschap, maar ook sociaaleconomische en sociaalmaatschappelijke thema’s – bij de te maken keuzes te betrekken. Dat kan alleen op gebiedsniveau en met voldoende middelen en kennis.
De keuze om grondwaterstanden structureel te verhogen, ondersteunt het Platform: niet alleen om de bodemdaling te stoppen, maar ook om schade aan bestaande gebouwen en infrastructuur in landelijke gebieden zoveel mogelijk te voorkomen. Hoe dat kan worden bereikt, kan het beste – met de nodige ondersteuning – in gebieden worden vormgegeven. In die gebieden moet er met elkaar worden onderzocht of en hoe aan een toenemende watervraag voldaan kan worden. Samenwerking tussen overheden – gemeenten, waterschappen, provincies en rijk – is daarom cruciaal om de bewoners en gebruikers van de gronden duidelijkheid en toekomstperspectief te bieden.
Faciliteren uitvoering
Het Platform Slappe Bodem dringt erop aan de uitvoerbaarheid verder te ondersteunen. Niet alleen met een richtinggevend kader, maar ook met kennis, data, ruimte voor innovatie en experiment en voldoende middelen. Het Platform staat klaar om bodemdalingsbestendigheid in bebouwde en landelijke gebieden verder handen en voeten te geven met ondersteuning van het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen.

Uniek! TISOLS in Nederland
Datum:maandag 17 april 2023
Locatie:Delft en Gouda
Van 17 tot 21 april 2023 vindt TISOLS plaats. Een hele bijzondere editie, want dit internationale symposium over bodemdaling vindt plaats in Nederland! De wetenschappelijke kijk in Delft, een excursiedag naar kenmerkende plekken in het land en een praktijkdag in Gouda.
Voor de praktijkdag in Gouda wordt samengewerkt met het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen om samen met betrokken partners de laatste stand van zaken te belichten vanuit Nederlands perspectief. Gouda is gastheer voor de Nederlandse en internationale top en bestuurders op het gebied van bodemdaling in landelijk en stedelijk gebied.
Onderdeel van de praktijkdag is de Genius Bar waar u zich als deelnemer 'vol kunt laten lopen met kennis'. Voor meer informatie en aanmelding kunt u terecht op de website van TISOLS.

Werksessie Bodemdaling en geotechniek
Datum:dinsdag 13 december 2022
Locatie:Arti Legi, Markt 27, Gouda
Tijd:14:00 - 17:00
Het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen en het NWA-Living on soft soils (LOSS) onderzoeksprogramma van de Universiteit Utrecht organiseren op 13 december 2023 van 14.00 tot 17.00 uur een werksessie over bodemdaling en deotechniek onder de titel: Werken met slappe bodems vraagt sterke skills!
Bij nieuwbouw en vervanging van woningen, funderingen, infrastructuur en kunstwerken moeten bestuurlijk en bedrijfsmatig keuzes gemaakt worden: welke bouw(rijp)techniek past het beste bij de ondergrond, hoe lang blijft het systeem goed functioneren, wat zijn de kosten hiervan en vinden we deze verantwoord, wie moet wat betalen? Hierover adviseren vraag bij een slappe bodem extra kennis en vaardigheden. Het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen en het NWA-LOSS zetten zich daarvoor in en willen over dit onderwerp een deelexpeditie starten.
De werksessie op 13 oktober 2022 is de eerste stap richting de nieuwe deelexpeditie. De deelnemers wordt gevraagd hun kennis eenmalig in te zetten om de wetenschap, advieswereld en praktijk bij elkaar te brengen. De sessie wordt georganiseerd in samenwerking met het COB-platform Geotechniek en de KIVI-afdeling Geotechniek.
Ga voor meer informatie en aanmelden naar de website van het KBF.

Integrale gebiedsgerichte besluitvorming in delta’s
Datum:maandag 12 december 2022
Locatie:Paushuize, Kromme Nieuwegracht 49, Utrecht
Tijd:13:00 - 17:00
De bodemdalingsopgave is een goed voorbeeld van een integrale gebiedsgerichte opgave. In een workshop op 12 december 2022 wordt stilgestaan bij de juridisch-bestuurlijke knelpunten, de mogelijke oplossingen daarvoor en de implementatie van die oplossingen.
Tijdens de workshop staat de volgende vraag centraal:
Hoe kan het (omgevings)recht bijdragen aan een integrale en gebiedsgerichte aanpak van de bodemdalingsopgave in landelijk en bebouwd gebied?
Er wordt onder meer ingegaan op de juridische instrumenten die overheden kunnen inzetten om een dergelijke aanpak te bereiken (bijvoorbeeld wijziging van het peilbesluit of het bestemmingsplan, het stellen van algemene regels in de keur of een provinciale of gemeentelijke verordening) en de juridische grenzen en randvoorwaarden (nadeelcompensatie) voor de inzet van deze instrumenten.

Webinar Boeren bij een hoog grondwaterpeil
Datum:maandag 21 november 2022
Locatie:Online via Teams
Tijd:10:00 - 11:30
Op 21 november 2022 organiseert het Veenweiden innovatieprogramma Nederland (VIPNL) in samenwerking met het Nationaal onderzoeksprogramma broeikasgassen veenweiden (NOBV) een webinar over boeren bij een hoog grondwaterpeil.
De afgelopen jaren zijn er verschillende projecten opgestart waarin onderzoek wordt gedaan naar het verhogen van het grondwaterpeil als maatregel tegen bodemdaling en broeikasgasemissies uit veenweiden. Wat weten we op dit moment al over de effecten van een hoger grondwaterpeil? Welke technische mogelijkheden zijn er om het peil te verhogen en wat betekent een hoger peil voor de bedrijfsvoering? En hoe zit het met de uitstoot van broeikasgassen? Deze en andere vragen komen aan bod tijdens het webinar.

Werksessie kabels en leidingen in slappe bodem
Datum:donderdag 8 december 2022
Locatie:Arti Legi, Markt 27, Gouda
Tijd:09:15 - 12:00
Er schuilt een hele wereld achter het ontwerp, de aanleg, exploitatie en beheer van kabels en leidingen. Een vaak onderbelicht punt is de extra complexiteit die de slappe ondergrond met zich meebrengt. Het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen (KBF) en het COB-latform Kabels en leidingen pakken dit vraagstuk samen op. Denkt u mee?
Bij het ontwerp en de aanleg van kabels en leidingen wordt vaak nog onvoldoende rekening gehouden met de gevolgen van bodemdaling. Hetzelfde geldt andersom, dat er bij reconstructies als gevolg van bodemdaling te weinig rekening wordt gehouden met de levenscyclus en werkprocessen rondom kabels en leidingen. Het gevolg is schade aan de netwerken, afknappende leidingen met gevaarlijke situaties tot gevolg, veel extra (onvoorziene) maatschappelijke kosten door een kortere levensduur en onbegrip en overlast voor bewoners en bedrijven. Daarnaast komen er nieuwe vraagstukken bij. Water en bodem worden sturend bij gebiedsontwikkelingen, er is een grote vervangingsopgave van bestaande infrastructuur, er komt veel nieuw te ontwikkelen gebied bij en dat alles moet bodemdalingbestendig, klimaatadaptief, energiebewust en circulair worden aangelegd. De werksessie is de eerste stap op weg naar een deelexpeditie over dit onderwerp.

Terugblik congres: de 'bonte bodem' bovenaan
De Floriade was het passende decor voor het zevende Nationaal congres bodemdaling op 6 oktober 2022. Het thema ‘Bouw beter met bodemdaling’ kwam in diverse vormen terug in de gesprekken die op het podium en tijdens de vele inhoudelijke sessies gevoerd werden.
“We kunnen en moeten in Nederland beter met bodemdaling omgaan dan we voorheen gedaan hebben, om de gevolgen ervan niet langer af te wentelen op toekomstige generaties”, luidde het overal. De mogelijkheden en grenzen van het water- en bodemsysteem moeten daarom vooraan staan. Gelukkig wordt de handschoen al opgepakt, bijvoorbeeld door het beter organiseren van kennisdoorwerking via het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen en in de gebiedsprocessen in de veenweiden. Door heldere doelen op nationaal niveau te stellen en bijbehorende middelen te organiseren, kan en moet de aanpak verder versterkt worden. De verwachtingen voor de aangekondigde Kamerbrieven over het sturend maken van water en bodem en het Nationaal programma voor landelijk gebied zijn dan ook hooggespannen.
Uit het gesprek tussen de Flevolandse bestuurders werd duidelijk dat de aanpak van bodemdaling zich niet moet beperken tot de veengebieden. Ook de kleigebieden in Flevoland en de Noordoostpolder geven de nodige hoofdbrekens voor bebouwing en infrastructuur, maar ook voor de landbouw. Waterschap, provincie en gemeente Almere zijn zich hiervan terdege bewust en zoeken gebiedsgericht de passende oplossingen. Piet Boer van waterschap Zuiderzeeland introduceerde de term ‘bonte bodem’ en die kwam geregeld terug tijdens de rest van de dag.
Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving Jannemarie de Jonge vroeg om reacties op de visievorming voor de toekomstige ontwikkeling van het landgebruik in Nederland op basis van het natuurlijke water- bodemsysteem. Wat hebben decentrale overheden en gebiedspartijen nodig om hieraan invulling te geven? De grote cultuuromslag zal veel tijd vragen. Nationale doelen en perspectieven helpen om de neuzen dezelfde kant op te krijgen.